Қаңтар ел болу мен болмаудың арасындағы қылкөпір еді…

Бірнеше күн бұрын Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Egemen Qazaqstan» жалпыұлттық газетіне берген сұхбатында Қаңтар қасіретіне қатысты сұрақтарға жауап берді.

Бүтін бір елдің тағдырын өз мойнына алып, батыл шешім қабылдау үлкен жауапкершілік. Тәуелсіздіктің тұғырын сақтап қалу – үлкен аманат, ұлы борыш. Президент еліміз құзға құлауға шақ тұрған кезеңде шұғыл шешім қабылдап, бәрін бақылауға ала алды. Жұрт жауыздардың жамандығынан аман қалды. Шаңырағымыз шайқалмады.

Мемлекет басшысы Қаңтар оқиғасына жылдар бойы қордаланған әлеуметтік-эко­но­­микалық проблемалар, жалпы тоқы­раудың билік пен қоғамды аздырып-тоздыруы себеп болғанын айтты.

«Бұл – айтпаса да түсінікті жайт. Мен 2019 жылы Президент болып сайланғаннан кейін мемлекетіміз сая­си жүйені демократияландыруға, қоғамдық өмірге еркіндік сипат беруге, экономиканы монополиядан арылтуға бет бұрды. Реформаларды әзірлеуге және оны жүзеге асыруға қоғам өкілдері, белсенді азаматтар, сарапшылар қатысты. Түрлі диалог алаңдарында, соның ішінде, менің ұсы­нысыммен арнайы құрылған Ұлт­тық қоғамдық сенім кеңесінің отырыс­тарында көптеген бастама көтеріліп, жан-жақты пысықталды. Ашығын айтсам, осы жаңа бағдары­мыз кейбір ықпалды адамдарға мүлде ұнаған жоқ. Олар бұл өзгерісті елімізде әбден тамыр жайған жүйеге және билік құрылымындағы өздерінің «ерекше мәртебесіне» төнген қатер деп қабылдады. Мұндай адамдар елдегі өзгеріске астыртын, кейде тіпті ашық қарсылық білдіре бастады. Ақыр соңында реформаның бетін қайтарып, өздеріне ыңғайлы бұрынғы қалыпқа оралу үшін бәрін тас-талқан етуге шешім қабылдады», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президент жоғары лауазымды тұлғалардан тұра­тын бұл топтың күштік құрылым­дарға да, қылмыс әлеміне де орасан зор ықпалы болғанын жеткізді.

«Сондықтан билік­ті күшпен басып алуға бел буды. Тергеу мәліметтеріне жүгінсек, олар 2021 жылдың ортасына таман да­йын­дыққа кіріскен. Сосын Үкімет сұйы­тылған газдың бағасын күрт өсіру туралы жан-жақты ойластырылмаған, құқық­тық негізі жоқ шешім қабылда­ды. Маң­ғыстау облысында арандатушы­лар­дың айтағына ілескен жұрт шеруге шықты», – деді Мемлекет басшысы.

Сол кезге қайта оралайық, Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен Үкіметте арнаулы комиссия құрылды. Оның мүшелері қоғам өкілдерімен кездесіп, ортақ мәмілеге келу үшін бірден ай­маққа барды. Бірақ наразылық шеру­лері экстремистік сипат алды. Оны қас­көйлер дереу өз мүддесіне пайдаланды.

«Бас прокуратураның тергеуінен қаңтар оқиғасының бірнеше толқын­мен өрбігенін көруге болады. Шерулер алдымен Маңғыстау облысында басталды. Көп ұзамай басқа да өңірлерге жайылды. Орталық билік және әкімдіктер жағдайды реттеуге тырысқанымен, ел ішіндегі ахуал шие­­ленісіп кетті. Ортақ мәмілеге келу үшін жүргізілген келіссөздер мен диа­ло­г­ке толқуды ұйымдастырушылар еш мойын бұрмады. Көптеген аймақта алғашқы қақты­ғыс­тар басталды. Мұның бәрі арнайы дайындалған жансыздары арқылы жағдайды одан әрі ушықтыруға тырысқан қаскөйлер үшін «іздегенге сұраған» болып шықты. Осындай аса күрделі жағдайдың өзінде құқық қорғау органдары күш қолданбай, сабыр сақтады», – деді Президент.

Содан соң жетекшілері ымыраласқан топтың айтқанын екі етпейтін және лаңкес­тер­мен, оның ішінде сырттан келген лаң­кестермен байланысы бар қыл­мыс­тық топтар өршелене іске кіріс­кенде үшінші толқын басталды.

Олар арнаулы технологияны, арандатушылар мен қарақшыларды пайдаланып, бейбіт шерулерді жаппай тәртіпсіздікке ұластырды. Ұрып-соғу, қирату, өртеу, өзгенің мүлкін қасақана жою белең алды.

Дүрбелең кезінде қарулы радикалдар мен лаңкес­тер бір мезетте, бір ғана бұйрықпен мем­лекеттік органдардың және күштік құрылымдардың ғимараттарына, қару-жарақ дүкендеріне, құқық қорғау мекемелері мен әскери бөлімдердің қоймаларына шабуыл жасады.

«Мұндай оқиға Алматыда ғана емес, бірқатар облыс орталығында да болды. Қаңтар оқиғасы кезінде үш мыңнан астам қару қолды болғанын айта кеткен жөн. Оның ішінде автомат, пулемет, тіпті гранатомет және басқа да атыс құ­ралдары бар. Оған қоса, көлік ин­ф­ра­құрылымы және телекоммуникация ны­сандары шабуылға ұшырады. Қарақ­шылар мен лаңкестер өзара ұйым­дасып, бір-бірімен тығыз байланыста әрекет жасағанын тағы да қайталап айтқым келеді», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Қаскөйлердің мемлекеттік төңкеріс жасамақ болған жоспарын жүзеге асыру үшін экстремистер, қылмыстық топ­тар және әсіре діншілдер бірге қи­мылдады.

Олардың мақсаты ел іші­не үрей туғызу, мемлекеттік инс­ти­тут­тардың қызметін тұралату, конс­ти­туциялық құрылымның іргесін шайқау, ақыр соңында билікті басып алу еді.

«Сол кездегі ахуал өте күрделі болды, еліміз құрдымға кетуге шақ қалды. Бұған жол бермеу үшін барлық іс-әрекетті күндіз-түні және сағат сайын тікелей өзім бақылап отырдым. Ішкі істер министрлігі арқылы Ақорда резиденциясына түрлі шабуыл жасалғалы жатыр, соған жүк көліктері пайдаланылады деген ақпарат жетті. Маған бас сауғалап, резиденциядан кету, тіпті шетел асу туралы ұсыныс бірнеше рет айтылды. Бірақ мен бұған үзілді-кесілді қарсы болдым. Теледидар арқылы жасаған мәлімдемелерімнің бірінде қандай жағдай болса да жұмыс орнымда қалатынымды ашық айттым. Екі апта бойы тапжылмай, Ақордада болдым, күн-түн демей, шұғыл жиналыстар өткіздім. Сол аласапыран күндерде мемлекетімізді сақтап қалу, елдегі заң мен тәртіп үстемдігін қалпына келтіру ең басты міндет еді», – деп түсіндірді Президент.

Әлі тергеліп жатыр, әлі талай құпияның ашылары анық. Асығыс қарап, үстірт қорытынды шығаратын нәрсе емес. Қаңтар ел болу мен болмаудың арасындағы қылкөпір еді.

«Денең түршігеді. Қандай жағдайдан өткенбіз, құдай-ау… Қарапайым «халыққа», бейбіт «бұқараға» телемұнара не үшін керек, телеарна неге қажет, полиция департаментіне неге шабуылдайды олар? Әуежайда несі бар бейбіт «шерушілердің?» Осы ойландырмай ма Сіздерді? Жақсы, банкоматтарды төңкерсін, тұрмыстық техникаларды тонасын – ашынған әрі топтасқан адамдар бұны істей алады. Бірақ, әуежай мен полицияға шабуыл жасайтындай, жедел жәрдемді өртейтіндей кек кернеген халық бар бізде дегенге сенбеймін ешқашан!», – деп пікір білдірді Қаңтар оқиғасы жайлы «КТК» мен «Jibek Joly» арналарының фильмдерін көрген блогер Алмас Алтай.

Оның ойынша, бұның бәрі шерулетіп шыққан халық бір түннің ішінде меңгеріп ала қоятын стратегиялар емес. Бұл алдын ала дайындалған, сценарийі мұқият жазылған, жүріс маршруттары әбден келісілген, мемлекеттік төңкеріске қадам.

«Президент солқылдақ болып, қоқан-лоқы мен қорқыту, үркіту, бопсаға бойын билетіп алғанда – Қаңтар оқиғасы туралы басқаша әңгіме айтылар еді, отыз жылғы «әләуләй» тағы неше жылға жалғасар еді! «Мен ешқайда кеткен жоқпын, кетпеймін. Ақордадамын. Ақордада боламын», – деді Тоқаев! Бұл бүлікшілерге соққы, халыққа қуат берген шешуші әңгіме еді», – дейді ол.

Осыдан кейін ғана жағдай оң бағытқа аунады. Ел болып, халық болып біріге жеңдік. Ал, Қаңтар – қазақтың бірлігіне, елдігіне, тіпті мемлекеттігіне жасалған шабуыл еді. Президенттің реформаларына төзбестіктен туған төңкеріс еді…

Қасым-Жомарт Тоқаев бұны терең түсінді. Татаусыз, әбжіл қимылдап тізгінді жиырып алды. Төңкерісшілердің тайраңын тиды, тұтқынға алды, тыныштық орнатты.