Алаш зиялылары армандаған қоғамға қол жеткізе алдық па?

Алаш қозғалысы қазақ халқының саяси, мәдени, және рухани дамуын көздеген тарихи құбылыс болды. ХХ ғасырдың басында қалыптасқан бұл ұлы идеяның артында білімді, ұлтжанды азаматтар тұрды. Олар қазақ қоғамының дербес, зайырлы, әрі өркениетті мемлекет ретінде қалыптасуын арман етті. Алаш зиялыларының идеялары тәуелсіздікке қол жеткізген қазіргі Қазақстанның дамуымен ұштаса ма? Бүгінгі қоғамды сол ұлы мұраттармен салыстыру арқылы бұл сұраққа жауап іздеп көрейік.
Алаш зиялылары ең әуелі әділетті, демократиялық қоғам орнатуды қалады. Олар халықтың саяси санасын ояту үшін «Қазақ» газеті мен түрлі басылымдарда өз ойларын жариялап, ағартушылық қызмет атқарды. Бірінші кезекте қазақ халқының жеке мемлекет ретінде өзін-өзі басқаруға құқығы болуы керек деп есептеді. Сонымен қатар, олар:
Білім мен ғылымға басымдық беруді, ана тілінде оқытуды міндетті санады;
Заңның үстемдігін орнату арқылы әділеттілікті орнатуды көздеді;
Әлеуметтік теңдік пен ынтымақты нығайтуға шақырды, бай мен кедейдің алшақтығын азайтуды армандады;
Ұлттың бірлігі мен тәуелсіздігін басты құндылық деп білді.
Олар болашақта қазақ қоғамы дамыған Батыс мемлекеттерімен тең дәрежеде болуын армандады, бірақ мұны ұлттық рух пен дәстүрге негіздеуді ұмытпады. Яғни, тек материалдық дамуға емес, рухани өркендеуге де үлкен мән берді.
1991 жылы Қазақстан тәуелсіздігін жариялаған сәтте ұлт зиялыларының ғасырлар бойғы арманы орындалғандай көрінді. Дегенмен, тәуелсіздіктен кейінгі кезеңде қоғамның саяси-экономикалық және мәдени дамуы әрқилы бағытта жүрді. Сол себепті Алаш зиялылары көздеген мұраттардың орындалуын бірнеше қырынан қарастыруға болады.

Саяси дербестік және демократия
Алаш қайраткерлері үшін дербестік пен халықтың билікке араласуы маңызды еді. Бүгінде Қазақстан тәуелсіз мемлекет болғанымен, толыққанды демократия мәселесінде әлі де қиындықтар бар. Саяси жүйе белгілі бір дәрежеде реформа жасаса да, азаматтардың шешім қабылдауға қатысу деңгейі төмен. Әділетті сайлау, сөз бостандығы және билік органдарына қоғамдық бақылау – Алаш ұстанған қағидалардың бірі, ал бұл бағытта әлі де алға ілгерілеу қажет.
Білім және ғылым
Алаш зиялылары ғылым мен білімді қоғамның қозғаушы күші санады. Бүгінгі таңда білім беру саласында елеулі өзгерістер орын алғанымен, ана тілі мәселесі өзекті болып тұр. Қос тілділік саясаты кейбір жағдайда қазақ тілінің толыққанды қолданылуына кедергі келтіреді. Сонымен бірге, ғылымға бөлінетін қаржының аздығы, талантты жастардың шетелге кетуі алаңдатады. Бұл жағдай Алаш ардақтылары армандаған білімді ұрпақ қалыптастыру жолында әлі де жұмыстың көп екенін көрсетеді.

Әлеуметтік теңдік пен әділеттілік
Әлеуметтік әділеттілік орнату – Алаштың басты идеяларының бірі болатын. Қазақстан нарықтық экономикаға көшкеннен бері қоғамда әлеуметтік теңсіздік күшейді. Аймақтар арасындағы даму деңгейінің айырмашылығы, байлар мен кедейлер арасындағы алшақтық – бүгінгі қоғамдағы өзекті мәселелердің бірі. Бұл тұрғыда біз Алаш ардақтылары армандаған қоғамнан әлі де алыс екенімізді мойындауымыз керек.

Ұлттық мәдениет және руханият
Алаш зиялылары ұлттық құндылықтарды сақтай отырып, заманауи мемлекет құруды көздеді. Тәуелсіздік жылдары қазақ мәдениеті мен тіліне жаңа серпін берілді, тарихи тұлғаларға лайықты баға берілді. Дегенмен, жаһандану үдерісі мен батыстық құндылықтардың ықпалы ұлттың рухани болмысына әсер етпей қоймады. Кейбір жастардың ана тілінен алшақтауы, ұлттық мәдениеттен қол үзуі – алаңдаушылық туғызатын жайттар. Алаш зиялылары қазақтың тек материалдық дамуын ғана емес, рухани өрлеуін де арман еткенін ескерсек, бұл салада да көп нәрсені қайта қарастыру қажет.
Алаш қозғалысының идеялары – тек өткеннің емес, бүгінгі күннің де құнды бағдары. Олар ұлттың өзіндік болмысын сақтай отырып, заманауи қоғам құруға шақырды. Біз қазіргі таңда Алаштың ұстанымдарына сай толыққанды қоғам орнатпасақ та, олардың идеялары бізге бағыт-бағдар беріп келеді. Демек, Алаш зиялылары армандаған қоғамға жету – ұзақ әрі үздіксіз процесс.
Алаш зиялылары армандаған қоғамға қол жеткізу – бір сәтте орындала қоятын дүние емес. Бұл жолда тәуелсіздік – тек бастама ғана. Бүгінгі Қазақстанда көп нәрсе өзгерді, алайда Алаштың ұлы мұраттарын жүзеге асыру үшін әлі де аянбай еңбек етуіміз қажет. Әділеттілік пен теңдікке негізделген қоғам құру жолында саяси реформалар мен рухани жаңғыруды қатар дамыту маңызды.
Алаш ардақтылары армандаған қоғамның іргетасы тәуелсіздікпен қаланды, ал оны толыққанды жүзеге асыру біздің қолымызда. Сол ұлы идеялар бүгінгі ұрпаққа да, ертеңгі болашаққа да үлгі бола бермек.