Қырғыз және қазақ тілдерінің ұқсастықтары

Қырғыз және қазақ тілдері – түркі тілдер тобына жататын, тарихи, географиялық, этникалық жақындықтары бар тілдер. Екі тілдің де түп-тамыры түркі тілдерінен шыққандықтан, олардың арасында айтарлықтай ұқсастықтар бар. Бұл ұқсастықтар фонетика, лексика, грамматика және синтаксис деңгейінде көрініс табады. Сонымен қатар, екі халықтың ортақ мәдениеті мен тарихы да тілдеріне әсер еткен.

Фонетикалық ұқсастықтар

Қырғыз және қазақ тілдерінде дыбыстардың айтылуы мен жазылуында көптеген ұқсастықтар бар:

— Үндестік заңы: Екі тілде де сөздердің дыбыстық құрылымында үндестік заңы маңызды рөл атқарады. Сөздің жуан немесе жіңішке болуына қарай дауысты және дауыссыз дыбыстар өзгеріп отырады. Мысалы, қазақ тіліндегі «қала» сөзі қырғыз тілінде «шаар» деп айтылады, бірақ үндестік заңы екі тілде де ұқсас қызмет атқарады.

-Дауысты дыбыстар: Қазақ және қырғыз тілдерінде дауысты дыбыстардың саны мен сапасы ұқсас, әрі екі тілде де қысқа және қысаң дауыстылар жиі кездеседі. Мысалы, қазақ тіліндегі «көше», «өлке» сөздеріне қырғыз тілінде «кѳчѳ», «ѳлкѳ» деген баламалар бар.

  Лексикалық ұқсастықтар

Қазақ және қырғыз тілдеріндегі сөздік қорының үлкен бөлігі ортақ болып келеді. Екі халықтың тарихи тамырластығы, мәдени және географиялық жақындығы бұл тілдердің лексикасында айқын көрініс табады. Түркілік ортақ сөздерден басқа, көшпелі өмір салтына, табиғатқа, тұрмысқа қатысты көптеген сөздер ұқсас:

— Мысалы, «ата» (қазақша) және «ата» (қырғызша) – әке, үлкен кісі;

— «су» (қазақша) және «суу» (қырғызша) – су;

— «қол» (қазақша) және «кол» (қырғызша) – қол.

Лексикалық ұқсастықтар тек тұрмысқа қатысты емес, сонымен бірге абстрактылы ұғымдар мен адамгершілік құндылықтарға қатысты да байқалады. Мысалы, «жүрек» (қазақша) және «жүрѳк» (қырғызша) – жүрек, «жол» (қазақша) және «жол» (қырғызша) – жол.

Грамматикалық ұқсастықтар

Қырғыз және қазақ тілдерінің грамматикалық құрылымы да өте ұқсас. Екі тіл де жалғамалы (агглютинативті) тілдерге жатады, яғни сөздерге қосымшалар жалғанып, жаңа сөздер немесе грамматикалық формалар жасалады. Қосымшалардың қызметі екі тілде де бірдей:

— Көптік жалғаулары: Қазақ тіліндегі көптік жалғаулары (-лар, -лер, -дар, -дер) қырғыз тілінде де осылай жалғанады (-лор, -лѳр, -дор, -дѳр). Мысалы, «кітаптар» (қазақша) және «китептер» (қырғызша).

— Тәуелдік жалғаулары: Қазақ тіліндегі тәуелдік жалғаулары қырғыз тілінде де дәл солай қолданылады: «менің кітабым» (қазақша) және «менин китебим» (қырғызша), «сенің үйің» (қазақша) және «сенин үйүң» (қырғызша).

— Етістіктің жіктелуі: Екі тілде де етістіктер жіктік жалғаулары арқылы жіктеледі. Мысалы, «мен барамын» (қазақша) және «мен барам» (қырғызша).

Синтаксистік ұқсастықтар

Қазақ және қырғыз тілдерінде сөздердің орналасу тәртібі де ұқсас. Негізгі ереже бойынша, сөйлемде бастауыш бірінші, баяндауыш соңында келеді. Бұл – екі тілге ортақ ерекшелік:

— Мысалы, қазақ тілінде: «Мен кітап оқыдым.» Қырғыз тілінде: «Мен китеп окудум.»

Екі тілде де анықтауыш анықталатын сөзден бұрын келеді, бұл синтаксистік құрылымның тағы бір ұқсастығы:

— Мысалы, қазақша «үлкен үй», қырғызша «чоң үй».

  Морфологиялық ұқсастықтар

Қазақ және қырғыз тілдерінде сөздердің морфологиялық құрылымы өте ұқсас. Сөздер түбірге жалғанатын қосымшалар арқылы түрленіп, олардың грамматикалық мағынасы анықталады. Бұл жалғамалы (агглютинативті) тілдерге тән ерекшелік:

-Жалғаулар жүйесі: Сөздерге жалғанатын септік, тәуелдік, көптік, жіктік жалғаулары екі тілде де өте ұқсас. Мысалы, қазақ тілінде «үйімде» (менің үйімде) және қырғыз тілінде «үйүмдѳ» (менин үйүмдѳ).

Тарихи және мәдени ортақтық

Қазақ және қырғыз халықтарының тарихи байланыстары екі тілдің дамуына үлкен әсер етті. Ортақ көшпелі мәдениет, тұрмыс, шаруашылық және қоғамдық құрылым тілдерде ортақ сөздер мен ұғымдардың пайда болуына себеп болды. Екі халық та түркі дәуірінен бері этникалық және тілдік жағынан тығыз қарым-қатынаста болған.

Қазақ және қырғыз тілдерінің арасындағы ұқсастықтар – олардың ортақ түркілік бастауларынан және тарихи жақындығынан туындаған. Фонетика, лексика, грамматика және синтаксис деңгейлерінде бұл тілдерде көптеген ортақтық бар, бұл екі халықтың мәдениеті мен тарихындағы ортақтықты айғақтайды. Сонымен қатар, әр тілдің өзіндік ерекшеліктері мен айырмашылықтары да бар, бірақ олардың арасындағы ұқсастықтар бауырлас тілдер екендіктерін көрсетеді.