Көне қазақ тілінің пайда болуы

Көне қазақ тілінің пайда болуы – ұзақ уақыт бойы жүріп өткен тарихи, мәдени және этникалық процестердің нәтижесі. Қазақ тілінің қалыптасу жолы бірнеше кезеңдерден тұрып, оның бастауында түркі тілдерінің ортақ негіздері жатыр. Түркі тайпаларының көшпелі өмірі мен Еуразия даласындағы саяси-мәдени ықпалы қазақ тілінің ерте кезеңін анықтауда маңызды рөл атқарды.

1. Түркі тілдерінің ортақ негізі

Қазақ тілінің түп тамыры түркі тілдеріне барып тіреледі. Б.з. I мыңжылдығында қазіргі қазақ халқының арғы ата-бабалары түркі тайпаларының құрамында өмір сүрді. Түркілердің көне заманнан бері өзара қарым-қатынасы олардың тілдерінің бір-біріне ықпал етуіне әкелді. Түркі тілдеріне ортақ сөздер мен грамматикалық ерекшеліктер қазақ тілінің де бастапқы құрылымына әсер етті. Бұл кезеңде қазіргі қазақ тілінің негізін құраған көне түркілік тілдік ерекшеліктер қалыптаса бастады.

2. Қыпшақ кезеңі

Қазақ тілінің көне нұсқасының қалыптасуы қыпшақ дәуірімен тығыз байланысты. XI-XIV ғасырларда қазіргі Қазақстан аумағында және оған жақын аймақтарда қыпшақ тайпалары үлкен рөл атқарды. Қыпшақ тілдері осы уақыттан бастап аймақтың негізгі қарым-қатынас құралына айналды. Қыпшақ тілі қазақ тілінің фонетикалық, грамматикалық және лексикалық негізін қалады. Қыпшақтардың ықпалы қазақ тіліне тән көптеген сөздер мен құрылымдарды қалыптастырды. Қыпшақ дәуіріндегі ескерткіштер, оның ішінде «Кодекс Куманикус» секілді жазбалар осы тілдің ерекшеліктерін көрсетеді.

3. Алтын Орда және Ноғай Ордасы дәуірі

XIII-XV ғасырларда Алтын Орда мен Ноғай Ордасы аймағында қыпшақ тілінің үстемдігі сақталып, аймақтың мәдениеті мен тіліне айтарлықтай әсер етті. Бұл мемлекеттердің құрамына кірген түрлі тайпалар, соның ішінде қазақтардың арғы ата-бабалары, қыпшақ тілін негізгі тіл ретінде қабылдады. Сол дәуірдегі түркі халықтарының қарым-қатынас тілі ретінде қыпшақ тілі кеңінен қолданылды. Осы кезеңде қазақ тілінің қалыптасуында маңызды рөл атқарған тілдік және мәдени алмасулар жүрді.

4.Қазақ хандығының құрылуы

XV ғасырда Қазақ хандығының құрылуымен қазақ халқының этникалық және тілдік бірегейлігі бекіді. Қазақ хандығы құрылған кезеңде қазақ тілі халықтың бірлігін нығайту құралы ретінде маңызды болды. Осы уақыттан бастап қазақ тілі өзіндік дербес тіл ретінде қалыптасып, қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрлерін сақтауда маңызды рөл атқарды. Бұл кезең қазақ тілінің қазіргі түркі тілдерінен ерекшеленіп, өзіндік грамматикалық және лексикалық жүйесін толыққанды қалыптастырған уақыты болып саналады.

Көне қазақ тілі түркі тілдерінің даму тарихымен тығыз байланысты және ол қыпшақ дәуірінде өз ерекшеліктерін қалыптастыра бастады. Қазақ хандығы құрылған кезеңнен бастап қазақ тілі өзіндік дербес тіл ретінде қалыптасып, қазіргі қазақ тілінің негізін қалады.