Қазақ қоғамының руханият деңгейі: Қазір және бұрынғы кезеңнің сабақтастығы

Руханият – ұлттың мәдени, діни және рухани құндылықтарының жиынтығы. Ол қоғамның өзіндік болмысы мен дүниетанымын қалыптастырып, халықтың ойлау жүйесін, өмірлік ұстанымдарын айқындайды. Қазақ халқының руханияты сан ғасырлық тарихи кезеңдерден өтіп, түрлі өзгерістерді бастан кешірді. Осы мақалада қазіргі қазақ қоғамының руханият деңгейі мен оның бұрынғы дәуірлермен салыстырғандағы ұқсастықтары мен айырмашылықтарына талдау жасаймыз.

Қазақ халқының рухани әлемі ежелден ұлы даланың табиғатымен, көшпелі өмір салтымен, ұлттық құндылықтарымен тығыз байланысты болды. Тұрақты мәдениет пен руханияттың негізі ретінде мыналар маңызды рөл атқарды:

Ауыз әдебиеті мен фольклор

Жыр-дастандар, мақал-мәтелдер, ертегілер ұлттың дүниетанымын бейнелеп, ұрпақтан ұрпаққа білім мен тәлім-тәрбиені жеткізді. Махамбет, Бұхар жырау сияқты жыраулар рухани көшбасшылардың рөлін атқарды.

Діннің әсері

Қазақ қоғамы ислам дінін өз мәдениетімен үйлесімді қабылдады. Дәстүрлі қазақ мұсылмандығы адамдарды рухани кемелдікке жетелеу, бірлік пен сабырлыққа шақыру бағытында дамыды. Қожа Ахмет Яссауи ілімі арқылы рухани тазару мен моральдық құндылықтар насихатталды.

Тәрбиенің негізі – отбасы

«Үлкенге құрмет, кішіге ізет» принципі қазақтың әлеуметтік өмірінде шешуші рөл атқарды. Отбасы тәрбиесі мен қарттарды қадірлеу – ұлттың рухани тіректерінің бірі болды.

Бұл дәуірдегі руханияттың басты ерекшелігі – халықтың табиғатпен және бір-бірімен үйлесімді өмір сүруі, материалдық байлықтан гөрі рухани кемелдікке басымдық беруі.

Қазіргі кезең: жаһандану әсері мен жаңа құндылықтар

Бүгінгі қазақ қоғамы күрделі өзгерістерге ұшырап, жаһандық үдерістердің ықпалында дамып келеді. Қазіргі руханият деңгейі дәстүр мен жаңашылдықтың арақатынасын қайта қарауды талап етеді.

1. Білім және медиа ықпалы

Қазіргі уақытта ақпаратқа қолжетімділік жоғары болғанымен, рухани мазмұндағы ақпараттың азаюы байқалады. Әлеуметтік желілер мен медиа тұлғалардың танымалдылығы артып, рухани идеалдарды өзгертуге ықпал етті. Жастар арасында материалдық жетістікке ұмтылу алдыңғы қатарға шыққанымен, рухани ізденіс пен білімге деген қызығушылық та байқалады.

2. Діннің қазіргі рөлі

Қазіргі қоғамда дінге деген қызығушылық артқанымен, діни білімнің тереңдігі кейде жеткіліксіз болып жатады. Кейбір жастар діни сауатсыздықтың салдарынан радикалдық ағымдарға ілесіп, рухани дағдарысқа ұшырайды. Дегенмен, дәстүрлі ислам құндылықтарын жаңғыртуға бағытталған бастамалар қоғамның рухани деңгейін нығайтуға үлес қосуда.

3. Отбасы құндылықтарының өзгеруі

Қазіргі заманда урбанизация мен әлеуметтік құрылымдардың өзгеруі отбасылық қарым-қатынастарға әсер етуде. Кейбір жастардың ата-аналарымен арадағы байланысы әлсіресе де, ұлттық құндылықтарды дәріптейтін отбасылар да көбейіп келеді. Бұл ұрпақтар арасындағы сабақтастықтың жалғасын табатынын көрсетеді.

Бұрынғы кезеңдерде руханият табиғатпен және дәстүрмен үйлессе, қазіргі қоғамда ол жаһандық мәдениет пен технологиялармен байланысқа түсуде. Қазақ қоғамының рухани әлемі өзгергенімен, бұрынғыдан қалған құндылықтар толық жоғалған жоқ. Мысалы, қонақжайлық, үлкенді сыйлау, жомарттық сияқты қасиеттер әлі де сақталып келеді. Дегенмен, бұрынғы қоғамда басым болған ұжымдық сана қазір жекешілдікке орын беруде. Бұл жеке тұлға еркіндігінің артуына септігін тигізсе де, кей жағдайда әлеуметтік байланыстардың әлсіреуіне әкеледі.

Қазіргі қазақ қоғамы өз руханиятын қайта қарау және жаңарту кезеңінде тұр. Жаһандану дәуірінде ұлттық болмыс пен руханиятты сақтап қалу – басты міндеттердің бірі. Бұрынғы ұрпақтың рухани құндылықтарын жаңа заман талабына сай бейімдей отырып, білім мен мәдениетті дамыту арқылы ұлттың болашағын қалыптастыру қажет. Руханият деңгейі тек діни не мәдени факторларға тәуелді емес, ол әрбір адамның жеке ізденісі мен қоғамның ортақ мүддесіне байланысты.

Бүгінгі қазақтың алдында рухани жаңғырудың жаңа мүмкіндіктері мен сын-қатерлері қатар тұр. Өткеннен сабақ алып, қазіргі құндылықтарды қалыптастыру арқылы біз рухани кемелденген, заманауи, бірақ түп-тамырымен байланысын үзбеген қоғам құра аламыз.