Карлаг лагері: Қазақстандағы қасіретті тарих таспасы

Карлаг (Қарағанды еңбекпен түзеу лагері) – 1930-1950 жылдары Қазақстанның Қарағанды облысы аймағында орналасқан, кеңестік ГУЛАГ жүйесінің ірі лагерьлерінің бірі. Бұл лагерьде мыңдаған адам, оның ішінде интеллигенция өкілдері, әскери тұтқындар, қарапайым шаруалар және саяси «қылмыскерлер» өмірінің ең қиын күндерін өткізді. Карлагтың мақсаты тек жазалау ғана емес, сондай-ақ халық шаруашылығына арзан жұмыс күшін тарту болатын.

Карлаг 1931 жылы Кеңес Одағының индустрияландыру бағдарламасының бір бөлігі ретінде құрылды. Ол Қарағанды көмір бассейнін игеріп, өнеркәсіптік дамуға үлес қосу үшін қажет деп саналды. Аумағы жөнінен ол Францияның кейбір провинцияларымен теңесетін. Лагерьдің орталығы Долинка ауылында орналасса, оның филиалдары Қарағанды облысының әр аймағында шашыраңқы болды.

Лагерьге түскендердің қатарында «халық жаулары» деп танылған саяси қарсыластар ғана емес, Кеңес үкіметіне қарсы пікір білдірген немесе күдікке ілінген қарапайым адамдар да болды. Сондай-ақ, екінші дүниежүзілік соғыс кезінде тұтқынға түскен неміс, жапон және басқа да ұлт өкілдері Карлагта жазасын өтеді.

Тұтқындар ауыр еңбекпен айналысты:

• Көмір өндірді.
• Темір жолдар мен ғимараттар салды.
• Егіншілікпен айналысып, мал шаруашылығын дамытты.

Әйелдер де ерекше қасіретке душар болды. Олардың арасында белгілі ғалымдар, дәрігерлер және суретшілер болғанымен, Карлагта олар төменгі дәрежелі жұмыстарды атқаруға мәжбүр болды. Кейбіреулері лагерьде босанып, балалары да сол жерде ауыр жағдайда өсті.

Лагерьдегі күнделікті өмір

Карлагта тұрмыс өте қатал еді. Тұтқындарға азық-түлік жетіспейтін, жұмыс күндері 12-14 сағатқа созылатын. Оларды тәртіп бұзғаны үшін аяусыз жазалап, қашуға әрекет жасағандарды дереу атып тастайтын. Лагерь басшылығы тұтқындардың рухын сындырып, оларды толықтай бақылауда ұстауға тырысты.

Карлаг 1953 жылы Сталиннің өлімінен кейін біртіндеп таратылды. Лагерь ресми түрде жабылғанымен, ол Қазақстан халқының тарихи жадында ауыр із қалдырды. Кейбір аман қалған тұтқындар ақталып, үйлеріне оралғанымен, көпшілігінің тағдыры белгісіз күйде қалды.

Бүгінде Карлагтың орталығы болған Долинка ауылында тарихи-мәдени ескерткіш ретінде мұражай ашылған. Ол лагерь өмірінен сыр шертетін құжаттар, заттар және фотосуреттермен толықтырылған. Мұражай Қазақстанның кеңестік дәуірдегі қасіретті тарихын ұмытпауға және тоталитарлық жүйенің зардаптарын түсінуге шақырады.

Карлаг – тарихымыздың қайғылы беттерінің бірі. Ол репрессияның ауқымын көрсетіп қана қоймай, тоталитарлық режимнің адам тағдырына қандай қатыгездік әкелгенін еске салады. Бүгінгі таңда Карлагтың мұрасын зерттеу – қоғамның өткенінен сабақ алып, әділдік пен адам құқықтарын қорғау құндылықтарын нығайтуға бағытталған маңызды қадам.